وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْلاِنْسَ اِلاَّ لِيَعْبُدُونِ 1 âyetini tefsir eder. İns ve cinnin dünyaya gelmelerindeki hikmet ve gayenin üssü'l-esası, Hâlık-ı Zülcemâl'i bilmek ve Ona ubûdiyet edip, muhabbet etmek olduğunu beyanla, yakîn-i imanîyi sarsan iki vartayı (Dört Mesele) içinde izah eder.
Birinci Vartanın Birinci Meselesi: Nefiy ve ispat mesâilini, ikincisi imanın mâhiyeti ile küfrün mahiyetini ve itikâdât-ı küfriyenin iki kısım olduğunu ve ikincisinin de iki kısım olduğunu ve bu ikinci kısmın da nefy meselesinin iki kısma ayrıldığını, pek inceliklerle ve çok güzelliklerle iknâ eder bir surette izah eder.
İkinci Vartanın Birinci Meselesi: Azamet-i Kibriyâ ve nihayetsizlik cihetiyle gelen cehl ve gurur içindeki dalâletin gayr-ı mâkuliyetini ve imandaki mâkuliyeti; hem Azamet-i Kibriyâ'nın imanda hadsiz mertebeler bulunmasına sebep, hem bir vesile-i ihticab olduğunu; ikinci meselesi, imânî mesâilin fevkalâde azametini çok kolay kabul ettiren burhanları zikreder.
Birinci Makam: تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ 2 ilâ âhir. Âyet-i Kübrâ'nın Arapça olarak tefsiri olup, ikinci makamın mertebelerinin nihayetlerine kısmen dercedilmiş olmakla müstakil yazılmamıştır.
İkinci Makam: İki Bâb'a ayrılan otuz üç mertebedir.
BİRİNCİ BAB:.... 147
Vâcibü'l-Vücud'un mevcûdiyetine delâlet eden on dokuz mertebedeki berahin-i ulûhiyeti gösterir.
Birinci Mertebede, semâvâttaki burhanlardan; ikincide cevv-i âsumânda; üçüncüde, küre-i arzda; dördüncüde, deniz ve nehirlerde; beşincide, dağ ve sahralarda; altıncıda, üç büyük külli hakikatı gösteren eşcar ve nebatâtta; yedincide, üç muazzam hakikat müşahade edilen hayvanât ve tuyûr âleminde; sekizincide, hak olduklarına dair dokuz hüccet serdedilen enbiyaların meclislerinde; dokuzuncuda, hadsiz muhakkiklerin dershanelerinde; onuncuda, milyonlar mürşidlerin zikirhanelerinde; on birincide, bînihaye melâikelerin lisanında; on ikincide ve on üçüncüde, âlem-i berzaha giden hadsiz ukul-ü müstakime ve kulûb-u münevvere ashabının ittifakında; on dört ve on beşincide, beş hakikatle sübût ve hakikatı ifade edilmiş vahiylerde ve vahiyden farklı olup mahiyeti ve neticesi dört nurdan terekküp ettiği izah edilen sadık ilhamlarda; on altıncıda, Muhammed-i Arabi'nin (a.s.m.) kıymet ve hakkâniyetini ve ihbârâtının doğruluğunu gösteren hadsiz delillerden dokuz küllî delilinde ve dokuzuncu delilin aldatmaz ve aldanmaz üç icmâ'ında; on yedincide, Kelâmullah olan
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْلاِنْسَ اِلاَّ لِيَعْبُدُونِ 1 âyetini tefsir eder. İns ve cinnin dünyaya gelmelerindeki hikmet ve gayenin üssü'l-esası, Hâlık-ı Zülcemâl'i bilmek ve Ona ubûdiyet edip, muhabbet etmek olduğunu beyanla, yakîn-i imanîyi sarsan iki vartayı (Dört Mesele) içinde izah eder.
Birinci Vartanın Birinci Meselesi: Nefiy ve ispat mesâilini, ikincisi imanın mâhiyeti ile küfrün mahiyetini ve itikâdât-ı küfriyenin iki kısım olduğunu ve ikincisinin de iki kısım olduğunu ve bu ikinci kısmın da nefy meselesinin iki kısma ayrıldığını, pek inceliklerle ve çok güzelliklerle iknâ eder bir surette izah eder.
İkinci Vartanın Birinci Meselesi: Azamet-i Kibriyâ ve nihayetsizlik cihetiyle gelen cehl ve gurur içindeki dalâletin gayr-ı mâkuliyetini ve imandaki mâkuliyeti; hem Azamet-i Kibriyâ'nın imanda hadsiz mertebeler bulunmasına sebep, hem bir vesile-i ihticab olduğunu; ikinci meselesi, imânî mesâilin fevkalâde azametini çok kolay kabul ettiren burhanları zikreder.
Birinci Makam: تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰوَاتُ السَّبْعُ 2 ilâ âhir. Âyet-i Kübrâ'nın Arapça olarak tefsiri olup, ikinci makamın mertebelerinin nihayetlerine kısmen dercedilmiş olmakla müstakil yazılmamıştır.
İkinci Makam: İki Bâb'a ayrılan otuz üç mertebedir.
BİRİNCİ BAB:.... 147
Vâcibü'l-Vücud'un mevcûdiyetine delâlet eden on dokuz mertebedeki berahin-i ulûhiyeti gösterir.
Birinci Mertebede, semâvâttaki burhanlardan; ikincide cevv-i âsumânda; üçüncüde, küre-i arzda; dördüncüde, deniz ve nehirlerde; beşincide, dağ ve sahralarda; altıncıda, üç büyük külli hakikatı gösteren eşcar ve nebatâtta; yedincide, üç muazzam hakikat müşahade edilen hayvanât ve tuyûr âleminde; sekizincide, hak olduklarına dair dokuz hüccet serdedilen enbiyaların meclislerinde; dokuzuncuda, hadsiz muhakkiklerin dershanelerinde; onuncuda, milyonlar mürşidlerin zikirhanelerinde; on birincide, bînihaye melâikelerin lisanında; on ikincide ve on üçüncüde, âlem-i berzaha giden hadsiz ukul-ü müstakime ve kulûb-u münevvere ashabının ittifakında; on dört ve on beşincide, beş hakikatle sübût ve hakikatı ifade edilmiş vahiylerde ve vahiyden farklı olup mahiyeti ve neticesi dört nurdan terekküp ettiği izah edilen sadık ilhamlarda; on altıncıda, Muhammed-i Arabi'nin (a.s.m.) kıymet ve hakkâniyetini ve ihbârâtının doğruluğunu gösteren hadsiz delillerden dokuz küllî delilinde ve dokuzuncu delilin aldatmaz ve aldanmaz üç icmâ'ında; on yedincide, Kelâmullah olan